Siyah Kuğu

Tek bir gözlem milyonlarca beyaz kuğunun binlerce yıldır doğrulanmış olduğu genel kanıyı geçersiz kılabilir. Bunun için tek bir siyah kuğu yeterlidir… Diye başlamakta kitabına Nassim Nicholas Taleb, “Siyah Kuğu – Olasılıksız görünenin etkisi”…

Siyah kuğu olarak tanımlanan olayın üç temel özelliği vardır; geçmişte gerçekleşebilmesine yönelik hiçbir bilgi olmaması nedeni ile sıra dışıdır, yüksek etki gücüne sahiptir, beklenmedik olmasına rağmen ortaya çıktıktan sonra açıklanmaya çalışılmaktadır. Nadirlik, yüksek etki gücü ve geçmişe dönük inceleme…

Ekonomik, politik ve finansal hareketli günlerden geçtiğimiz şu dönemde karşımıza her an çıkabilecek siyah kuğulara karşı kitaptan bazı kısa kısa notlar…

– Satış projeksiyonlarında kafamızdaki referans noktalarını kullanır, görüşlerimizi onlara dayanarak geliştiririz, çünkü bir fikri mutlak haliyle değerlendirmektense bir referans noktası ile kıyaslamak daha az zihinsel çaba gerektirir.

– Ortalama derinliği bir metreyse nehri geçmeye kalkışmayın. Karar verirken kullanacağımız yöntemler, olması beklenen son rakamdan çok, olası sonuçların değer aralığına dayanmalıdır.

– Belli bir tahmine katılsanız bile, ondan önemli sapmaların gerçek olasılığından endişelenmeniz gerekir.

– Taş Devri’nde yaşayan bir tarih düşünürüyseniz ve kabilenizin baş planlayıcısına  gelecek hakkındaki öngörünüzü kapsamlı bir rapor halinde bildirmek üzere davet edilmişseniz, tekerleğin icadını tahmin etmeniz gerekir, yoksa olacakları büyük oranda atlamış olursunuz.

– Siyah kuğu etkeninden  dolayı, öngörü hatalarına açık olduğunuzu biliyor ve çoğu “risk ölçümleri”nin yetersiz olduğunu kabul ediyorsanız, stratejiniz ılımlı-girişken ya da hiper-muhafazakar olmalıdır. Paranızı “orta risk” yatırımlarına koymak yerine bir bölümünü, örneğin %85-90’ını hazine bonoları gibi gayet güvenli enstrümanlara yatırmalısınız. Kalan yüzde 10-15’lik bölümü, opsiyonlar gibi, olabildiğince kaldıraçlı, aşırı spekülatif enstrümanlara yatırmalısınız. Bu şekilde risk yönetimi hatalarına bağımlı olmazsınız; hiçbir siyah kuğu “alt sınır”ınızın üzerinde bir zarar veremez.

– Aslında bu kitabın ana fikri, asimetrik sonuçlar kavramıdır: bilinmeyeni hiçbir zaman bilemeyeceğim, çünkü o, adı üzerinde, bilinmeyendir. Ancak beni nasıl etkileyeceğini her zaman tahmin edebilirim, dolayısıyla kararlarımı da  bu çerçevede vermeliyim.

–  Büyük entelektüel sahtekarlık çan eğrisi, şok edici olan çan eğrisinin koyu renk takım elbiseler giyen ve ulusal paralar hakkında sıkıcı konuşmalar yapan denetimciler ve merkez bankacılar tarafından bir risk ölçümü aracı olarak kullanılmasıdır.

– Gaussçu çan eğrisi değişimleri, ortalamadan uzaklaştıkça olasılıkları hızla düşüren bir pruva rüzgarına maruz kalır.

– Gaussçu ortalamanın etrafındaki değişimler, diğer adıyla hatalar endişe verici değildir. Küçük ve etkisiz; ortalamanın civarındaki evcilleştirilmiş dalgalanmalardan ibarettir.

Bu vesile ile bir sonraki yazımızı “uç değer teorisi (extreme value theory)” üzerine kuracağımızı belirtelim…

Not: Kitabı anlam bütünlüğünden kopmadan çeviren Nazan Arıbaş’a ve redaksiyondan geçiren Osman Deniztekin’e ve yayınlayan Varlık yayınlarına teşekkür etmek gerek…

Yazar: MockingActuaries